Een geschiedenis van onderzoek naar diergedrag in ARTIS

 

Tussen de wolven

In 1924 introduceerde dr. J. A.Bierens de Haan de discipline ´dierpsychologie´ aan de Nederlandse universiteiten. Om hem bij zijn dierpsychologische onderzoek te helpen, bood ARTIS hem werkruimte aan op de bovenste verdieping van het huidige Wolvenhuis. Hij richtte zich in zijn onderzoek met name op de begrippen instinct en intelligentie bij dieren.

 

Pionier in het bestuderen van diergedrag

Tegelijkertijd observeerde Inspecteur van de Levende Have,  A.F.J. Portielje nauwgezet alle gedragingen bij de dieren in het ARTIS-park. Portielje was autodidact en een pionier in de bestudering van diergedrag. Zo knipte hij twee bordkartonnen ´namaakgezichten´ uit om bij de roerdompen te onderzoeken of zij bij een aanval altijd de ogen van de opponent probeerden te raken. Ook onderzocht hij of apen zichzelf in de spiegel konden herkennen. Zijn observaties en experimenten zouden tot inspiratie zijn voor wereldberoemde wetenschappers, zoals de grondlegger van de ethologie en Nobelprijswinnaar, Niko Tinbergen. Als begenadigd verteller leerde Portielje daarnaast heel Nederland het gedrag van dieren beter te begrijpen. In 1946 werd hem voor zijn wetenschappelijk werk een eredoctoraat aangeboden door de Universiteit van Amsterdam.

 

Internationale bekendheid

Etholoog Adriaan Kortlandt observeerde al sinds zijn kinderjaren de aalscholverkolonie van ARTIS en ontdekte daar het ‘overspronggedrag’, een niet logische gedraging als gevolg van twee conflicterende gedragssystemen. Zoals krabben op het hoofd of gapen, wanneer je even niet weet wat te doen. Hij zou later internationaal bekend worden door zijn gedragsonderzoek bij wilde chimpansees.

 

Gezamelijke leerstoel

Tegenwoordig wordt diergedrag in ARTIS nog steeds wetenschappelijk bestudeerd. Ieder moment van het jaar voeren studenten van verschillende universiteiten in het park observaties uit bij de dierverblijven. Sinds september 2020 is Prof. dr. Karline Janmaat aangesteld als Bijzonder hoogleraar Cognitieve gedragsecologie, een gezamenlijke leerstoel tussen Universiteit Leiden en ARTIS. Haar onderzoek richt zich op de ontwikkeling en evolutie van intelligent gedrag, en het cognitief functioneren van dieren en mensen.