“We hebben hard gewerkt, en ook geluk gehad’’

Afgelopen november constateerden de dierverzorgers dat het twee jaar oude olifantenkalf Sanuk een abnormaal rode tong had. Dat kan duiden op de voor jonge olifanten zeer gevaarlijke infectie door EEHV, een olifanten-herpesvirus. Meteen werd alarm geslagen en door teamwork, snel ingrijpen, en medewerking van nationale en internationale deskundigen kon Sanuk deze infectie te boven komen.

Donderdag 8 november 8.45 uur

Check tong Sanuk

Zeker na de plotselinge dood van olifant Mumba in 2015, is ARTIS extra alert op signalen die kunnen wijzen op een infectie met EEHV, een olifanten-herpesvirus. Daarom wordt de tong van Sanuk door de olifantenverzorgers dagelijks gecheckt. Op 8 november ziet een van de verzorgers dat die tong roder is dan normaal, het lijken kleine bloedingen. Er wordt direct alarm geslagen. ARTIS-dierenarts Martine van Zijll Langhout komt meteen langs en stelt vast dat Sanuk inderdaad bloeduitstortingen op haar tong heeft, een symptoom van het gevaarlijke herpesvirus EEHV. Het gedrag van Sanuk is op dat moment normaal, ze is levendig en eet goed. Martine: “In de afgelopen jaren is er hard aan het behandelingsprotocol voor EEHV – wat te doen bij een infectie - gewerkt. Snel en adequaat handelen vergroot de overlevingskansen aanzienlijk. Helaas is een infectie met EEHV niet te voorkomen, maar je doet wel alles wat in je macht ligt om te voorkomen dat je een jonge olifant verliest.”

In de natuur en dierentuinen

Het EEHV-virus komt zowel bij Aziatische olifanten in de natuur als in dierentuinen voor. Overal ter wereld zijn er gevallen, vooral jonge olifanten zijn er gevoelig voor. Tot nu toe zijn de kansen op genezing gering: 80% van de olifanten die de infectie krijgen, gaat binnen enkele dagen dood. Martine: “Als een kalf meer vast voedsel gaat eten en minder melk bij de moeder drinkt, krijgt het ook minder antistoffen via de moedermelk binnen. Daarom zijn jonge olifanten vanaf een leeftijd van twee jaar extra gevoelig voor een infectie met het EEHV, maar waarom een olifant opeens ziek wordt van dit virus is helaas nog steeds onbekend.”

9.00 uur - Anti-viruspillen  

Meteen starten met behandeling

De behandeling start onmiddellijk door het inbrengen van antiviraal middel in de bek van Sanuk. Lekker vindt ze het niet, maar het lukt om het grootste deel van de dertig pillen te geven. De pillen komen uit de spoedvoorraad van ARTIS. Maar bij langdurige behandeling zijn er veel meer pillen nodig. Als later op de dag uit onderzoek blijkt dat het inderdaad om het beruchte virus gaat, benadert Martine nog diezelfde dag diverse apotheken in Amsterdam, omdat een hele hoop pillen nodig zijn. Martine: “De apothekers keken wel vreemd op toen ik een nogal grote bestelling deed. Maar nadat ik had uitgelegd dat het voor een 1.000 kg zware olifant was, toonde men alle begrip.“

10.00 uur - Bellen met dierentuin Pairi Daiza, België

Bloedplasma van Belgische donor-olifanten

Een ander belangrijk onderdeel van de behandeling van een EEHV-infectie is het toedienen van bloedplaatjes, stollingsfactoren en antistoffen door middel van transfusies met bloedplasma van volwassen, gezonde olifanten. Daarom neemt het veterinaire team snel contact op met de dierenarts van de Belgische dierentuin Pairi Daiza die een grote kudde Aziatische olifanten heeft.

Tegemoet rijden

De olifantenverzorgers daar nemen in totaal zeven zakken bloed bij drie olifanten af en laten deze bloedzakken zo snel mogelijk richting Nederland transporteren. Een ARTIS-medewerker rijdt intussen richting België en neemt halverwege de zakken over van de Belgen, en keert spoorslags terug naar ARTIS. Martine: “De plasmabehandeling is erg belangrijk. Door transfusie van bloedplasma verhoog je de weerstand van het zieke dier en voeg je extra stollingsfactoren toe zodat het risico op inwendige bloedingen afneemt.“

11.00 uur - Bloedmonsters nemen

Om te weten te komen wat Sanuk precies mankeert, moeten er bloedmonsters worden genomen. Ze moet dan worden verdoofd, maar eerst krijgt haar moeder Thong Tai een lichte verdoving. Als Thong Tai ontspannen is, ervaart Sanuk ook weinig stress van de verdoving. Dat is belangrijk. Martine: “We verdoven olifanten het liefst staand. Ze zijn dan buiten bewustzijn en maken niets mee, maar ze blijven wel uit zichzelf staan. Je kan op deze manier de meeste handelingen veilig verrichten en de grote, zware dieren kunnen zich niet bezeren of verwonden door verkeerd te vallen.”

Strijkjes afnemen

Pas als Thong Tai goed verdoofd is, krijgt Sanuk een verdoving. Na ongeveer 20 minuten kan bloed worden geprikt. Ook krijgt Sanuk vocht toegediend en worden swabs (strijkjes) van het oog en de vulva afgenomen om uit te vinden of ze het herpesvirus uitscheidt. Tijdens deze actie ziet de dierenarts ook bloedingen in het slijmvlies van haar vulva, wat ook wijst op een infectie met het EEHV. Martine: “Gelukkig gebeurt het allemaal zonder veel stress. Het goede contact dat de dierverzorgers hebben met de olifanten, is daarbij essentieel. Je ziet dat de olifanten veel vertrouwen hebben in de verzorgers. Dat is bijzonder om te zien”.

14.00 uur - Bloedmonsters naar laboratoria in Amsterdam en Engeland

Volop actie

Een deel van de bloedmonsters gaat per spoedkoerier naar een gespecialiseerd laboratorium in Addlestone, Engeland. Dit laboratorium is een van de twee laboratoria in Europa die een test voor EEHV kan doen. Daarbij wordt gekeken naar de hoeveelheid virusdeeltjes in het bloed. Bloedmonsters gaan ook naar het Hematologisch Klinisch Chemisch Laboratorium van het OLVG-ziekenhuis voor een algehele bloedscreening.

Verder checkt het veterinaire team van ARTIS de bloedmonsters op bloedplaatjes en ontstekingscellen. Martine: “Zo weten we binnen een paar uur na de afname van het bloed hoe het immuunsysteem en de organen van Sanuk reageren op het virus. Dit is belangrijk om het behandelplan telkens te kunnen bijstellen.” Het Engelse laboratorium constateert dat er meer dan 2 miljoen virusdeeltjes type EEHV-1B per milliliter in Sanuks bloed aanwezig zijn. Omdat het virus snel dodelijk kan zijn en de hoeveelheid virus in haar bloed extreem hoog is, wordt besloten om haar volgens het protocol verder te behandelen.

19.00 uur - Donorbloed uit België wordt getest

Aan het begin van de avond arriveren de bloedmonsters uit België. Het veterinaire team bekijkt of het bloed van de drie donorolifanten een goede match zijn met dat van Sanuk. Olifanten hebben – net als mensen - verschillende bloedgroepen, dus zo’n cross-matchingtest is belangrijk om van te voren te doen. Gelukkig blijken alle drie de olifanten goede donors.

Vrijdag 9 november 9.00 uur - Het maken van bloedplasma

De volgende ochtend gaat Martine met de bloedzakken naar de bloedbank Sanquin in Amsterdam. Daar worden de bloedzakken met bloed van de donorolifanten ‘afgedraaid’ in hun enorme centrifuge. Daarbij worden de zwaardere bloedcellen gescheiden van het heldere vocht, het bloedplasma.

Vrijdag 9 tot zondag 11 november - De behandeling slaat aan

Sanuk krijgt op vrijdag, zaterdag en zondag een transfusie met het bloedplasma. Ook krijgt ze bij elke behandeling het antivirale middel, vocht en antibiotica. Elke dag wordt een monster bloed genomen om te kijken of de behandeling aanslaat. Martine: ”En hij slaat aan! Het aantal viruspartikels is zondag duidelijk gedaald, en op maandag is Sanuks tong al veel minder rood. En er zitten meer bloedplaatjes in het bloed en veel ontstekingscellen. Dat betekent dat haar immuunsysteem goed aan het werk is, en dat is een goed teken.” Acht dagen na de eerste verschijnselen wordt nog een keer bloed afgenomen, waaruit opnieuw blijkt dat haar bloedwaarden in orde zijn.

Een maand later

Half december lijkt er met Sanuk niets meer aan de hand. Haar tong blijft mooi roze, ze eet nog steeds goed en doet volop mee met de kudde. En ze blijft heel speels. We zagen haar balanceren op de grote boomstam die in het nieuwe buitenverblijf van de olifanten op de grond ligt. 

Martine is zichtbaar opgelucht dat het deze keer goed is afgelopen, maar het hele team van olifantenverzorgers en dierenartsen blijft de vinger wel aan de pols houden. “Sanuk is nog maar twee jaar oud, en olifanten zijn tot een leeftijd van acht jaar erg gevoelig voor dit type virussen. Bovendien is er een aantal varianten van het virus. Er bestaat altijd een kans dat een variant de kop opsteekt waar Sanuk opnieuw gevoelig voor blijkt.”

Er is veel internationale samenwerking in de dierentuinwereld om dit probleem aan te pakken. ARTIS werkt mee aan een onderzoek om de raadsels rond het virus op te lossen. Er zijn ook regelmatig internationale studiebijeenkomsten over dit onderwerp. Martine: “We leren veel van ziektegevallen zoals Sanuk, en hopen dat er in de toekomst een nog effectievere behandeling van deze ziekte mogelijk wordt. Een vaccin dat de ziekte voorkomt, zou natuurlijk helemaal fantastisch zijn, maar zover zijn we helaas nog niet.”