Bioluminescentie: licht uit onverwachte hoek
Stel je voor: je zweeft door de diepzee, waar het pikdonker is. Plots verschijnt er een blauwgroen schijnsel. Geen lamp, geen zonnestraal, maar een levend wezen dat zelf licht maakt. Dit wonder heet bioluminescentie, en ja: ook microben kunnen licht geven.
Wat is bioluminescentie?
Bioluminescentie is het vermogen van een organisme om zelf licht te produceren. Dit gebeurt via een chemische reactie in het lichaam waarbij de stof luciferine wordt omgezet met behulp van het enzym luciferase. Daarbij komt licht vrij, meestal blauw, groen of paars.
Het bijzondere? Dit licht geeft geen warmte af. Daarom wordt het ook wel ‘koud licht’ genoemd.
Lichtgevende microben: klein maar spectaculair
Als je aan bioluminescentie denkt, zie je misschien een kwal of een diepzeevissen voor je. Maar wist je dat ook microben licht kunnen geven?
Bepaalde bacteriën, zoals Vibrio fischeri, leven in zeedieren zoals inktvissen. Ze helpen hun gastheer om op te lichten in het donker, bijvoorbeeld om prooien te lokken of vijanden te verwarren. In ruil daarvoor krijgen de bacteriën een veilige plek om te wonen. Een briljant staaltje samenwerking tussen soorten. Noctiluca scintillans, ook wel zeevonk genoemd, vormen grote kolonies in zeewater, waardoor hele kustlijnen ‘s nachts oplichten. Een fenomeen dat zelfs vanuit de ruimte te zien is.
Waarom maken microben licht?
Microben gebruiken bioluminescentie niet voor de lol, ze doen het met een reden. In sommige gevallen gebruiken ze het om met elkaar te communiceren. Door lichtflitsen af te geven, kunnen ze signalen sturen naar andere microben in de buurt. Maar het dient ook als verdediging, bijvoorbeeld om roofdieren af te schrikken of te verwarren. En dan is er nog de samenwerking met grotere dieren. Sommige bacteriën leven bijvoorbeeld in de lichamen van diepzeebewoners, zoals inktvissen. Ze helpen het dier om op te lichten in het donker, bijvoorbeeld om prooien aan te trekken of zichzelf te camoufleren. In ruil daarvoor krijgen de bacteriën voedsel en bescherming. Wetenschappers denken dat sommige lichtgevende bacteriën zelfs met elkaar ‘praten’ via hun licht.
Beeld: Wim van Egmond
Te zien in ARTIS-Micropia
Benieuwd hoe dit er in het echt uitziet? In ARTIS-Micropia kun je lichtgevende microben van dichtbij bekijken.
Ook ontdek je in het museum meer over de rol van microben in het leven op aarde: van het helpen verteren van je eten tot het zuiveren van water en… het geven van licht. Kom je langs?