Geschiedenis

De meeste Europese dierentuinen waren tot dan toe privébezit, maar in navolging van de London Zoo (1828) wilde ook ARTIS algemeen toegankelijk zijn voor de gegoede burgerij. ARTIS is begonnen op het terrein rondom de huidige Kinderboerderij, toen het Buiten Middenhof geheten.

Vroege historie

De eerste collectie was niet erg opzienbarend - een paar papegaaien, aapjes en een Surinaamse boskat - maar een jaar later kon het hele "reizende beestenspul" van C. van Aken worden overgenomen. Een dierenstoet met aan het hoofd de grote olifant Jack, vergezeld van onder andere leeuwen, een panter, een tijger, een poema, hyena's, ijsberen, bruine beren, een zebra, een gnoe, een kangoeroe, en zelfs een boa constrictor van meer dan vijf meter lang. In één klap was ARTIS een echte dierentuin geworden.

ARTIS in de 19de eeuw

In de eerste veertig jaren van haar bestaan - van 1838 tot circa 1878 - kon ARTIS kaveltje voor kaveltje uitbreiden tot een oppervlakte van ruim 10 hectare en breidde de diercollectie langzaam uit. Daarnaast groeide de verzameling van "dode voorwerpen," waarvoor in 1850-1855 een indrukwekkend museum werd gebouwd, het Groote Museum. 

 

 

Veel van de ARTIS-leden zaten op de Grote Vaart of hadden anderszins met Oost- en West-Indië te maken, zodat zowel dieren als fraaie uitheemse voorwerpen meer dan dagelijks aan de collectie van het Genootschap Natura Artis Magistra werden toegevoegd. Een heel Etnografisch Museum, het huidige gebouw de Volharding, stond er rond 1900 vol mee, en in het park vindt de bezoeker nu nog de twee levensgrote 18de-eeuwse boeddhabeelden die Kapitein M.J.B. Noordhoek Hegt uit Japan voor ARTIS meenam.

Steeds meer musea waren nodig om bijvoorbeeld ook de geologische en paleontologische schenkingen een goede plaats te geven. Rond 1900 waren er tien museumruimtes in ARTIS te vinden. Ook de Artis Bibliotheek werd voortdurend met prachtige en ook antiquarische aanwinsten verrijkt.

ARTIS in de 20ste eeuw

Vanaf het begin van de 20ste eeuw ging het minder goed met ARTIS. In 1939 dreigde zelfs een faillissement voor het Genootschap Natura Artis Magistra. De bezittingen buiten de levende dieren werden daarom overgedragen aan de stad Amsterdam en de provincie Noord-Holland. ARTIS mocht de gebouwen en de grond huren voor één gulden per jaar.

De boeken, opgezette dieren, schelpen, mineralen en andere natuurhistorische bijzonderheden werden eigendom van de verschillende museale afdelingen van de Universiteit van Amsterdam, net als de dieren wanneer ze eenmaal overleden waren. De indrukwekkende etnografische collectie was al rond 1920 geschonken aan het pas opgerichte Tropenmuseum.

Na de moeilijke oorlogsjaren (‘40-‘45) ging het in de jaren ‘50-‘60 gelukkig weer beter met ARTIS. Na een korte dip rond 1970 ging het ARTIS de laatste twee decennia van de 20e-eeuw voor de wind. In 1988 vierde ARTIS haar 150 jarig bestaan met de opening van een nieuw Planetarium. Enkele jaren later werd ook het Geologisch Museum van de Universiteit op eigen terrein gezet.

1997 – 2002: ARTIS breidt uit

ARTIS liet al in de jaren twintig van de 20ste eeuw haar oog vallen op de toenmalige laad- en losplaats van de Nederlandse Spoorwegen aan de Plantage Doklaan, pal naast de dierentuin. Met het Doklaanterrein zou ARTIS aan het water komen te liggen: een dierentuin aan de gracht. Opeenvolgende ARTIS-directies wilden het terrein inlijven - het was immers de enige mogelijkheid voor de dierentuin om haar gebied verder te vergroten - maar om allerlei redenen mislukten die pogingen steeds. Pas in het voorjaar van 1997 kwam het verlossende woord van de Raad van State: ARTIS mag uitbreiden tot aan de oevers van het Entrepotdok. Omdat de plannen al lang klaarlagen, kon de bouw snel van start. ARTIS bouwde onder meer de Savanne voor de giraffe, zebra’s, algazellen en kleine Afrikaanse dieren, een speeleiland, een restaurant en een tropische kas. Op 24 april 2002 heeft Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Margriet de Savanne officieel geopend.

De toekomst: ARTIS vernieuwt

De afgelopen 20 jaar is ARTIS begonnen met een ingrijpend proces, om ARTIS maatschappelijke relevantie voor de toekomst te geven. De kanteling van een dierentuin naar een educatief instituut. In een wereld waar een kwetsbare relatie bestaat tussen natuur en mens wil ARTIS liefde en zorg voor de natuur stimuleren en uitgroeien tot het meest toonaangevende instituut op dit gebied. Daarom vernieuwt ARTIS. Er wordt meer ruimte gecreëerd voor dieren en planten, voor educatie en voor erfgoed. De vernieuwingen worden in fases uitgevoerd. 

 

Het Apenhuis, Vogelhuis en de Fazanterie, alle drie monumenten, zijn inmiddels in ere hersteld. Het microbemuseum Micropia heeft haar deuren geopend en het  Artisplein en de gerestaureerde Ledenlokalen zijn voor het publiek toegankelijk gemaakt. De nieuwe verblijven voor de jaguars, Aziatische olifanten, zwarte slingerapen en goudwanggibbons zijn inmiddels ook afgerond. In 2021 zijn de deuren van het  Aquarium gesloten en is de restauratie van dit monumentale gebouw begonnen. 

ARTIS opende op 12 mei 2022 een nieuw museum. Na 75 jaar gesloten te zijn geweest voor publiek, ging het Groote Museum  opnieuw open met een compleet nieuw concept. In het Groote Museum ervaren bezoekers naast de verschillen en overeenkomsten, bovenal de verbondenheid tussen alles wat leeft: mens, dier, plant en microbe. De heropening is een belangrijke stap binnen het toekomstplan van ARTIS om bezoekers met andere ogen naar onze wereld te laten kijken.