Kunstenaarsresidentie in ARTIS

“Wederom mogt de Akademie zich dankbaar verheugen in den steun van het Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra”. Ten behoeve van het onderwijs in de vergelijkende ontleedkunde, stond het bestuur van gemeld genootschap bijzonder goede exemplaren af uit de verzameling skeletten van het Genootschap, terwijl aan hen die dit onderwijs met de meeste vrucht hadden gevolgd, in de maanden Mei - Augustus vergund werd, om hunne studien verder voort te zetten, door in den tuin van Natura ArtisARTIS Magistra” naar levende dieren te teekenen.”

- jaarverslag Rijksakademie, 1881

Een kameel in de tuin

Het belang dat ARTIS (voluit: Natura Artis Magistra) vanaf de oprichting hechtte aan kunst, zit in de naam van het insitituut/ het park  besloten: ‘de natuur is de leermeester van de kunst’. Niet zo gek dus dat al vanaf de vroege dagen van de Rijksakademie kunstenaars met regelmaat in ARTIS te vinden waren. Studenten van schilder August Allebé – vanaf 1870 als hoogleraar verbonden, vanaf 1890 als directeur – werden zelfs verplicht om in ARTIS te schetsen. En ARTIS, op haar beurt, stuurde dierenskeletten naar de Rijksakademie, of leende levende dieren uit, die vervolgens in de tuin van de Rijksakademie werden nagetekend. In de collectie en het archief van de Rijksakademie zijn dan ook veel dierstudies terug te vinden. De oudsten, een leeuwen- en kamelenkop van August Legras, dateren van 1879. De jongste schets in de collectie dateert van 1970. De relatie tussen ARTIS en de Rijksakademie stopt daar niet. Tot op de dag van vandaag worden residents rondgeleid in de ARTIS-Bibliotheek. En in 2017 hebben toenmalige residents Ana Maria Gómez López en Femke Herregraven tijdens de Open Studios een skelet van een kameel naar de Rijksakademie gebracht, ter ere van hun project ‘Durational monochrome’. Dit ging gepaard met een lening van een rode en groene variant cyanobacteriën via ARTIS-Micropia. Samen met het skelet vormde dit een referentiekader voor hoe leven een eeuw geleden en vandaag werd voorgesteld. Het beeld van de kameel in de tuin van de Rijksakademie begin 20ste eeuw, was hierbij hun inspiratiebron geweest.

Marie Kelting en Jaap Kaas

Sommige Rijksakademie-kunstenaars zijn zelfs volledig met ARTIS verbonden geraakt. Schilder Marie Kelting, leerling van August Allebé, werkte jarenlang vanuit ARTIS aan vogel- en dierafbeeldingen. Ze trouwde met reptielenverzorger Piet Böhncke (die later beeldhouwer werd). Maar ook beeldhouwer Jaap Kaas, bekend als ‘de beeldhouwer van ARTIS’, was al vanaf 1914 niet uit ARTIS weg te slaan. Van 1927 tot 1947 kreeg hij van toenmalig ARTIS-directeur Armand Sunier een atelier tot zijn beschikking. Onder andere de leeuw (1938) en tijger (1939) die op de Plantage Middenlaan voor de ingang van het Groote Museum staan, zijn van zijn hand. De opdracht was afkomstig van het tuinpersoneel, dat ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van ARTIS een verzoek tot plaatsing van een kunstwerk mocht indienen.

Arie Teeuwisse

Tijdens de bezettingsjaren doken zo’n honderdvijftig tot driehonderd mensen onder in ARTIS, medewerkers van het park  op de vlucht voor de Arbeitseinsatz, verzetsstrijders en joden, waaronder Arie Teeuwisse, beeldhouwer, illustrator en later striptekenaar. Hij studeerde begin jaren veertig aan de Rijksakademie bij Jan Bronner en was goed bevriend met Jaap Kaas. In 1943 hielp deze hem onderduiken in ARTIS  om uit de handen van de nazi’s te blijven. Teeuwisse verbleef in eerste instantie in Kaas’ atelier, maar verhuisde vanwege de kou en het vocht uiteindelijk naar het berenverblijf, waar hij in het nachtverblijf van de ijsbeer sliep, samen met een aantal oppassers die waren ondergedoken voor de Arbeitseinsatz. Na de oorlog vervolgde hij zijn studie. Er staan verschillende beeldhouwwerken in ARTIS van zijn hand, waaronder het beeld van eerdergenoemde ARTIS-directeur Sunier uit 1987, maar ook beelden van de serval en de grootoorvos. Zijn gehele verdere carrière bleven dieren de boventoon voeren in zijn werk.

Arvo Leo

Vanaf september 2020 start Rijksakademie-alumnus Arvo Leo (RA 2017/2018) vanuit de Salmhuisjes in ARTIS zijn residency. Het is tegelijkertijd de start  van de hernieuwde samenwerking tussen de Rijksakademie en ARTIS. De Canadees/Nieuw-Zeelandse kunstenaar onderzoekt al tien jaar de relatie tussen mens en dier, wat hem ertoe heeft gebracht werk te maken geïnspireerd door mestkevers, heilige koeien in India, een voormalig jager nu kunstenaar uit het Canadese Noordpoolgebied en de vernietiging van een mierenkolonie in een bosbrand in Canada.

Meer recentelijk heeft hij zijn onderzoek verlegd naar plantkunde, ecologie en etnobotanie, waarbij hij de relatie tussen de mens en verschillende plantensoorten, met name de zaadplanten, bestudeert. Arvo Leo bereidt zich momenteel voor op zijn residency met verder onderzoek naar planten, bacteriën, uitwerpselen en meststoffen. Al deze kennis neemt hij straks mee naar ARTIS, waar hij in zijn nieuwe atelier in de buurt van de dieren, planten en microben aan aan verschillende film- en beeldhouwexperimenten zal werken. Dit zal resulteren in een nog vorm te geven project voor het ARTIS en Rijksakademie-publiek.