Nieuwe bewoners voor het Kamelenveld

Sinds jaar en dag heetten de kamelen de bezoekers van ARTIS welkom. Al in de tweede helft van de negentiende eeuw bevond zich op het stuk grond van het huidige Kamelenveld een kamelenverblijf, dat was opgetrokken in oosterse stijl met een rieten dak, omgeven door een veld en omsloten door hekken. 

Hoefdierenveld

Het huidige Kamelenveld stamt uit 1940. De ingeburgerde naam ten spijt, is dit nooit een exclusief verblijf geweest voor alleen kamelen. Er leefden altijd verschillende, vaak tropische diersoorten, met elkaar samen. In de bouwtijd heette het ook wel de kamelenweide, het kameelen- en lamaterras, of nog passender: het hoefdierenveld. 
Dat er destijds, in 1940, een nieuw verblijf in ARTIS werd gebouwd mag een wonder heten. ARTIS stond er in de jaren dertig namelijk financieel dramatisch voor. Het aantal leden van het genootschap Natura Artis Magistra was drastisch afgenomen, de bezoekers evenzo, de tuin was verouderd en verkeerde in slechte staat. Een faillissement kon op het nippertje worden voorkomen door een overeenkomst in 1939 met de gemeente Amsterdam. 

Artis Reddings Comité

Dat in deze moeilijke periode tijdens de Tweede Wereldoorlog toch een nieuw verblijf werd gebouwd, was te danken aan particulier initiatief. De Amsterdamse zakenman Christiaan Pieter van Eeghen richtte in 1937 het Artis Reddings Comité op om geld bijeen te brengen voor modernisering van de tuin. Zo kon de vicieuze cirkel van een verouderde dierentuin, neergaande bezoekerscijfers en dalende inkomsten worden doorbroken. Veel vooraanstaande Nederlanders sloten zich aan en zamelden flink veel geld in. Hiermee konden enkele nieuwe verblijven worden gerealiseerd, waaronder de Kinderboerderij, de huidige Bokkenrots, de Apenrots en het Kamelenveld. De architect Willem Bert Ouendag ontwierp al deze verblijven. 

Opvallende stijl

Het uiterlijk van het Kamelenveld is opvallend binnen ARTIS. Waar de meeste verblijven uit één gebouw bestaan, bevat dit veld meerdere bouwwerken die samen een complex vormen. Ze zijn via een muur en poort met markant torentje met elkaar verbonden. Bovendien valt de rechthoekige vorm van het veld op, die afsteekt tegen de vele ronde vormen van perken in het park. Het veld was dan ook ontworpen om aan te sluiten bij de Kinderboerderij die zich sinds 1939 aan de overkant van de Papegaaienlaan bevond, ook van de hand van Ouendag. 

Het Kamelenveld was een dierverblijf ‘nieuwe stijl’. Vanaf het begin van de 20ste eeuw waaide er namelijk een frisse wind door dierentuinland. In de Hamburgse dierentuin Hagenbeck werden natuurlijk ogende verblijven gemaakt met zo min mogelijk hekken of tralies, de zogenoemde Frei-Anlagen. ARTIS volgde dat voorbeeld voor het eerst bij het in 1929 geopende nieuwe leeuwenverblijf, het Kerbertterras. Ook het Kamelenveld werd uitgevoerd volgens deze nieuwste principes. Een smalle gracht en een strook beplanting vormden de scheiding tussen dier en publiek. 

Opening in oorlogstijd

Na enkele maanden van bouwwerkzaamheden opende op 31 juli 1940, in de Tweede Wereldoorlog, ARTIS-directeur Armand Sunier het nieuwe verblijf. Onder daverend gekrijs van de papegaaien op de Papegaaienlaan liepen een Watoessistier, twee geiten, vijf lama’s, vier ezels en twee kamelen hun nieuwe veld tegemoet. Het samenbrengen van de verschillende diersoorten op het veld zorgde voor interactie tussen de dieren. Na de opening werd in dagblad Het Volk dan ook enthousiast geschreven dat het publiek op het Kamelenveld ‘tal van aardige tafereeltjes’ te zien kreeg ‘die in afgesloten hokken niet mogelijk zijn.’ 

Vertraagd transport

De club kamelen was bij de opening nog niet compleet. Het was nog wachten op twee kamelen die Sunier op kosten van het Artis Reddings Comité had gekocht. Hun reis vanuit Moskou werd vanwege de oorlog een paar keer onderbroken. Op 2 september voegden zij zich alsnog bij het gezelschap op het Kamelenveld en twee weken later waren zij al aardig ingeburgerd in ARTIS, blijkt uit een bericht in Het Algemeen Handelsblad. Ze leverden hun bijdrage aan de kamelenritjes door de tuin: ‘De nieuwe kameelen van het hoefdierenveld zijn met geduld en beleid zover gebracht dat ze nu ook als “Schip der Woestijn” hun taak vervullen bij het kameelrijden.’ 

Kameelrijden was destijds in het zomerseizoen een populaire attractie in ARTIS en zorgde daarmee voor extra inkomsten. De start van de rit was tegenover de kamelenweide, bij de Kinderboerderij. Volwassenen en kinderen namen plaats tussen de bulten van de kamelen of op een speciaal bankje dat op de rug van de kameel was gebonden om zo onder begeleiding van een oppasser door ARTIS te hobbelen. Het ‘Kamelenzitje’ in de ARTIS-erfgoedcollectie vormt het tastbare bewijs van deze vervlogen tijden. 

Veranderende inzichten

Dergelijke ritten behoren al lang tot het verleden en zijn tegenwoordig ondenkbaar in ARTIS. Ook de ideeën over dierverblijven veranderen steeds. De huidige verhuizing van de algazellen naar het Kamelenveld is de consequentie van een veranderd inzicht in dierenwelzijn en dierverblijven. De algazellen verkassen namelijk omdat hun oude verblijf achterin het park plaatsmaakt voor het nieuwe leeuwenverblijf. En de leeuwen verhuizen op hun beurt omdat het – destijds zo moderne – Kerbertterras niet meer voldoet aan de huidige maatstaven. 

Om het oude Kamelenveld passend te maken voor de algazellen zullen er verschillende werkzaamheden plaatsvinden. De gebouwen op het veld en de contouren van de weide blijven overeind, maar de beplanting en inrichting van het veld veranderen. Bovendien komt in een deel van gebouwen een nieuwe educatieve ruimte. Daar vertelt ARTIS aan de hand van de algazellen over het belang van dierentuinen op het gebied van educatie, onderzoek en natuurbehoud. Zo komen nieuwe verhalen en nieuwe bewoners samen op deze historische A-locatie.