Micro-aliens: op zoek naar buitenaards leven

Mars

In vele sciencefictionfilms komen we ze tegen: aliens van Mars. Wetenschappers zien vooral een dode planeet, maar misschien is dat niet altijd zo geweest. Restanten van oceanen zijn gevonden, en andere aanwijzingen die duiden op een dikkere atmosfeer en een stuk aangenamer klimaat in het verleden. De Marsrover Perseverance onderzoekt er momenteel de Jezerokrater, waar vroeger een Marszee is geweest. Deze zoekt naar fossiele resten van micro-organismen. 

Recent ontdekten onderzoekers in de Atacamawoestijn microben die hoogstwaarschijnlijk ook op Mars kunnen leven. Met zijn extreme droogte, hoge zoutwaarden en intense uv-straling lijkt de woestijn veel op het Marsoppervlak. En toch leeft er 30 centimeter onder de oppervlakte een rijke microwereld. In een vochtige kleilaag vonden onderzoekers 30 niet eerder ontdekte soorten bacteriën en archaea. Hoewel zij daar goed beschermd werden tegen droogte en uv-straling, was het wel heel erg zout. Gelukkig bleken de microben hiertegen goed bestand. Ook op Mars zijn dit soort kleilagen gevonden, onder meer in de Jezerokrater. 

Venus

Leven op de dichtstbijzijnde planeet Venus leek onmogelijk. Een luchtdruk die 90 keer zo hoog is als op aarde en een temperatuur van 500 graden Celsius. Geen organisme dat het op Venus’ oppervlak langer dan een minuut uithoudt. Maar in de hoge wolken van Venus zouden misschien wél micro-organismen kunnen leven! 

In 2020 werd het zeldzame molecuul fosfine gevonden in de atmosfeer van Venus. Op aarde wordt dit gas alleen geproduceerd door de mens of door micro-organismen. De fosfine is dus een goede indicatie dat er wellicht microben leven in de wolken van Venus. Maar hoewel het daar een aangename 30 graden Celsius is, bestaan de wolken voor ongeveer 90 procent uit zwavelzuur. Toch zegt dat niet veel want ook op aarde vinden we microleven in het zuur. Bijzondere archaea – een apart domein van microben die op de extreemste plekken leven – genaamd Ferroplasma leven bijvoorbeeld in zwavelzuurgrotten bij een zuurgraad van 0 tot 2. Zuur genoeg om zelfs de metalen en rotsen om hen heen te doen smelten. 

Europa

Een andere goede kandidaat is geen planeet maar een maan. Europa, één van de meer dan 70 manen bij Jupiter. De gemiddelde temperatuur van 170 graden onder nul maakt zijn oppervlak tot een grote ijsvlakte. Onder dat ijs zit echter een enorme oceaan van vloeibaar water – één van de essentiële ingrediënten voor leven. Onderzoekers denken dat deze oceaan microben kan bevatten die vergelijkbaar zijn met bacteriën op aarde. De nodige energie daarvoor komt niet van de zon, maar uit vulkanen op de bodem van de oceaan. De ruimtesonde Europa Clipper zal in 2024 een kijkje gaan nemen bij de maan om de omstandigheden voor leven daar verder te onderzoeken.

Ook onze diepzee is bezaaid met dergelijke vulkanische ‘schoorstenen’. Op deze pikdonkere plekken spuit mineraalrijk water van wel 407 graden door de aardkorst het ijskoude zeewater in. Ondanks de zeer hoge druk, extreem hoge én lage temperaturen, en het gebrek aan licht stikt het er van het leven. In plaats van zonlicht gebruiken de vele extremofiele microben hitte, zwavel of methaan als energiebron. Dit proces heet chemosynthese. 

Er zijn zelfs plekken op aarde waar microben geheel van radioactieve straling afhankelijk zijn. En ook hieraan is op Jupiters maan geen gebrek. Niet lang geleden werd op de aardse zeebodem, 2,8 kilometer diep, de bacterie Candidatus Desulforudis audaxviator ontdekt. Een reactie tussen grondwater, het gesteente en uranium in de rotswand resulteert in sulfaat waaruit de bacterie energie opwekt. Dit is het eerst ontdekte ecosysteem dat volledig op basis van kernenergie draait.

Aarde

Als klap op de vuurpijl zou het overigens ook nog zo kunnen zijn dat de buitenaardse wezens al lang onder ons zijn. Een bekende hypothese genaamd panspermia stelt dat leven op aarde afkomstig is van elders in het heelal en dus niet op onze planeet zelf is ontstaan. De aarde is in het verleden als het ware besmet geraakt met organismen uit de ruimte en vanuit daar verder geëvolueerd. Vraag blijft dan natuurlijk wel hoe het elders is ontstaan.