Gedragsverrijking houdt de dieren scherp

De dieren in ARTIS krijgen uiteraard voldoende te eten en hebben bovendien een uitgebalanceerd dieet. Ook op hun gezondheid wordt goed gelet; ze krijgen medische verzorging als het nodig is. Toch is dat niet alles. Net als bij mensen gaat het bij dieren niet alleen om het fysieke welzijn, het psychische welzijn is net zo belangrijk. Het idee achter gedragsverrijking is om de natuurlijke behoeftes van het dier - die zich uiten in bepaald gedrag, bijvoorbeeld het op een bepaalde manier zoeken van voedsel – te stimuleren. 

Voedselverrijking 

Deze vorm van gedragsverrijking komt het meest voor; dieren reageren daar heel goed op. Een olifant bijvoorbeeld zal zijn drang om takken van bomen af te rukken (om de bladeren en de schors ervan op te eten) door middel van gedragsverrijking kunnen bevredigen. De takkenkraan waarin regelmatig een mand vol takken wordt opgehesen, fungeert  als alternatief voor een te slopen boom. Ook de giraffen hebben een stromand op niveau, zodat ze net als in de natuur hoog moeten reiken en hun lange tong moeten gebruiken om ervan te kunnen eten. 

Wasberen krijgen als uitdaging een zogenaamde ‘voerdispenser’ - in de vorm van een stuk bamboe dat aan twee kanten afgesloten is met daarin levende meelwormen. Op verschillende plaatsen zijn gaten geboord. Wanneer de wasberen de bamboe ronddraaien vallen er af en toe meelwormen uit, en daar zijn ze dol op. Insectenetende dieren (waaronder klauwwaapjes en diverse reptielen en vogels) krijgen regelmatig levende insecten zoals sprinkhanen als voedsel. Voor hen een uitdaging om ze te pakken te krijgen. Vlees- en aaseters zoals leeuwen en gieren krijgen geen hapklare ‘brokken’ maar een vel van een koe, of een heel karkas. Ook dat stimuleert de natuurlijke manier van voedsel verwerken. 

Verder wordt de laatste vijf jaar in ARTIS het voedsel voor de dieren verrijkt door het aanbieden van kruiden, bloemen en groenten uit de eetbare tuin van ARTIS. Veel dieren en zelfs reptielen als de logge en zware reuzenschildpadden komen daar in een ‘drafje’ nieuwsgierig op af, snuffelen wat en eten van de aangeboden verse, geurige blaadjes. Een mooie aanvulling op hun normale menu. 

Sociale gedragsverrijking

Wanneer verschillende diersoorten in één verblijf worden samengebracht, noemen we dat sociale gedragsverrijking. Dieren die in groepen leven, zijn doorgaans vooral op hun eigen soortgenoten gericht, maar net als in de natuur reageren ze wel degelijk ook op andere diersoorten. In ARTIS leven de gorilla’s samen met Dianameerkatten en stokstaartjes. Vooral jonge gorilla’s en meerkatten dagen elkaar uit, en roetsjen regelmatig achter aan. Andere combinaties zijn bijvoorbeeld de zebra’s met andere savannedieren zoals giraffen en grote koedoe’s. En de anoa, een klein Indonesisch rund, leeft samen met de zwarte kuifmakaken rond het Minangkabause huis. 

Omgeving

Er is ook een meer structurele vorm van gedragsverrijking, de zogenaamde omgevings- of objectverrijking. Daarbij worden vaste of losse elementen toegevoegd aan de omgeving van het dier. Denk aan een waterpartij, een andere bodembedekking, een krabboom, een spiegel of een bal. Vooral voor het nieuwe buitenverblijf van de olifanten zijn allerlei dingen bedacht die te maken met stimuleren van hun natuurlijke gedrag. Lees hier meer over het nieuwe verblijf.

Geuren

Geuren zijn in het dierenrijk enorm belangrijk, bijvoorbeeld voor het zoeken van een partner, het checken van de vruchtbaarheid, het nagaan of er een rivaal in de buurt is en het afbakenen en herkennen van een territorium. Dierverzorgers hebben diverse creatieve manieren bedacht waarop je het reukzintuig en het gedrag dat erbij hoort kunt stimuleren. 

Roofdieren zoals de jaguar, leeuw en Afrikaanse wilde hond reageren sterk op nieuwe geurimpulsen. Als je een bolus olifantenmest in hun verblijf brengt, gaan de wilde honden ermee spelen, of er in rollen.

Wat ook goed werkt, is het aanbrengen van een vreemde geur. Als je dat op een bepaalde plek in het zand of op een boomstam of steen spuit, krijg je geheid een reactie. De roofdieren ruiken eraan, en piesen er daarna overheen, om de vreemde geur als het ware ‘weg te poetsen’ en de plek qua geur weer toe te eigenen. 

Ook de eetbare tuin levert geurprikkels, vooral de aromatische dus goed geurende kruiden. Zo reageren de Afrikaanse wilde honden sterk op colakruid, terwijl de leeuwen sterker reageren op basilicum. 

Training

Ook het doen van training kun je zien als gedragsverrijking. Zowel de olifanten als de zeeleeuwen krijgen training zodat ze bepaalde commando’s kunnen uitvoeren. In eerste instantie is dit bedoeld om eventuele medische behandelingen te kunnen doen zonder verdoving, bijvoorbeeld om ze na te kunnen kijken of om bloed af te kunnen nemen. Maar je spreekt de dieren zo ook aan op hun intelligentie. Het houdt de dieren scherp. 

Esthetiek

ARTIS kijkt zeker ook naar de esthetische kant; past een ‘instrument’ voor gedragsverrijking wel in het verblijf? Als je een heel natuurlijk ingericht verblijft hebt, wil je misschien geen betonnen buis, of een felgekleurde plastic voedseldispenser. Dan moet je iets natuurlijkers verzinnen. Daarnaast is het erg belangrijk dat het publiek de opstelling associeert met het natuurlijke gedrag van het dier. Het streven in ARTIS is er op gericht om te kiezen voor verrijkingsvormen die enerzijds het dier stimuleren tot natuurlijk gedrag, en die anderzijds het publiek meer inzicht geven in het natuurlijke gedrag van het dier.