De Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten
Op 22 april 1905 was ARTIS het decor van een belangrijk moment op gebied van de natuurbescherming in Nederland: de Vereeniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland werd opgericht. Dat dit in ARTIS gebeurde was zeker niet toevallig.
De schoonheid van het Naardermeer
Directe aanleiding voor het oprichten van Natuurmonumenten was het plan van de stad Amsterdam om de “waardelooze, onvruchtbare plassen” van het Naardermeer te dempen met stadsafval. De stad had grote problemen met de vuilverwerking. Met de omvorming van het Naardermeer tot vuilstortplaats kon Amsterdam weer jaren voort.
Jac. P. Thijsse, onderwijzer in Amsterdam en voorvechter van de natuur, kende de schoonheid en rijkdom van het gebied en kwam in verzet. Hij schreef een gepeperde column in het Algemeen Handelsblad. Collega en vriend Eli Heimans viel hem bij en een discussie over het behoud van het gebied kwam op gang in de dagbladen.
Het Naardermeer anno 2019.
De Nederlandse Natuurhistorische Vereniging
Toenmalig ARTIS-directeur Coenraad Kerbert kende Thijsse en Heimans goed. Eind 19e eeuw had Kerbert hen geholpen bij het maken van een reeks boekjes over de inheemse natuur, door de bibliotheek en verzamelingen van ARTIS beschikbaar te stellen. Heimans en Thijsse, inmiddels bekend door hun uitgaves en het blad De levende natuur, gaven op hun beurt weer lezingen in ARTIS. Bovendien werd in 1901, ook in ARTIS, de Nederlandse Natuurhistorische Vereniging opgericht, waar Thijsse, Kerbert en Heimans bij betrokken waren.
In december 1904 werd het plan voor het dempen van het Naardermeer in de Amsterdamse gemeenteraad besproken. De natuurhistorische waarde van het gebied kwam nauwelijks ter sprake. Wel aan bod kwamen de risico’s op vervuiling van het grondwater en de financiële kant van het verhaal. Op basis van deze zaken ging uiteindelijk toch een streep door het voorstel, maar daarmee was het gebied nog niet beschermd.
Isaac Israels – Portret van Dr. Coenraad Kerbert, 1919. Collectie Natura Artis Magistra
Vereeniging tot Behoud van Natuurmonumenten
De Nederlandse Natuurhistorische Vereniging vond dat er een organisatie moest komen voor het behoud van ‘natuurmonumenten’, zoals het Naardermeer. Kerbert verleende vanuit ARTIS direct medewerking. Allerlei organisaties op gebied van kunst, wetenschap en toerisme werden uitgenodigd voor een bijeenkomst in één van de ARTIS-lokalen. Op 22 april 1905, precies 115 jaar geleden, werd de Vereeniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland geboren.
Uiteindelijk kon de vereniging het Naardermeer in 1906 aankopen voor een bedrag van fl. 150.000,-. Het Naardermeer werd zo het eerste natuurreservaat van Nederland. Kerbert kreeg, als waardering voor zijn inzet, toestemming bomen en planten vanuit het Naardermeer over te brengen naar de nieuwe vogelpoel in ARTIS, ‘t Veentje. Inmiddels beheert Natuurmonumenten meer dan 370 natuur- en cultuurlandschappen in Nederland.
‘t Veentje. ARTIS-Archief
| Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van Natuurmonumenten, in 1930, werd in 1931 in Artis een bijeenkomst gehouden met het voltallige personeel en alle bestuursleden. In het midden op de eerste rij dr. Jac.P. Thijsse (met hoed). © Natuurmonumenten - Jan P. Strijbos |
| Marga Coesèl. Het begon allemaal in ARTIS. De opkomst van de natuurbescherming in Nederland, 2020 |