Geschiedenis van het ARTIS-Aquarium: een wereldwonder in Amsterdam
In 1882 opende ARTIS het grootse en modernste aquarium van Europa. Steunend op 1.740 houten palen kon het ARTIS-Aquarium meer dan een miljoen kubieke liter water in de bassins kwijt. Het gebouw, ontworpen door Gerlof Salm, werd na opening internationaal geprezen als een wereldwonder
Oog in oog met het onderwaterleven
Vanaf halverwege de 19de eeuw werd in Europa nagedacht over mogelijkheden om het onderwaterleven te kunnen bestuderen en tentoon te stellen. In 1856 schrijft Philip Henry Gosse het invloedrijke boek The aquarium: An unveiling of the wonders of the deep sea. De publieke aquaria die daarna werden ontwikkeld, met zowel zout- als zoetwater, waren een logische verrijking van al bestaande dierentuinen. Daarnaast werden door ondernemers ook zelfstandige aquaria gebouwd, zoals in Brighton (1872) en in New York (1876).
ARTIS toegankelijk voor iedereen
In 1877 kreeg ARTIS van de gemeente het stuk grond waarop het Aquarium nu staat. Dat kon op één voorwaarde: dat ARTIS niet langer alleen toegankelijk was voor leden. Het Aquarium dat ARTIS wilde bouwen moest van de gemeente bovendien een driedubbele functie krijgen: naast de verschillende zoet- en zoutwateraquaria werden er ook een deel van het Zoölogisch Museum en collegezalen en praktijkruimten voor de Universiteit van Amsterdam gehuisvest.
Ontwerp en bouw
De Amsterdamse architect Gerlof Salm maakte samen met zijn zoon Abraham een eclectisch ontwerp voor het Aquarium. Abrahams invloed is te zien in de neoclassicistische gevel. In 1879 werd de eerste paal van het gebouw geslagen. Maarliefst 1.740 palen waren nodig om het enorme gewicht van 640.000 liter zeewater, 225.000 liter zoetwater, het ondergrondse Lloyd-waterfiltersysteem en de schitterend gemetselde waterkelders te dragen.
Revolutionaire technologie
Het Lloyd-waterfiltersysteem in het ARTIS-Aquarium is tegenwoordig het laatste nog werkende Lloyd-systeem van Europa. Het is een essentieel onderdeel van de machinekamer van het Aquarium en heeft een hoge historische waarde. Deze machinekamer, de waterbakken, pompen, aan- en afvoeren en de vele pijpen en waterleidingen maken het Aquarium uniek industrieel 19de-eeuws erfgoed.
Glazen zeeën
Na opening schreef het bestuur van het Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra opgetogen in het jaarboek: “Wij hebben kristallen luchters, glazen deurknoppen, kristallen roomschalen, glazen fonteinen, zalen met glazen wanden, glazen plantenkassen, glazen paleizen en nu eindelijk ook glazen zeeën.” Met 60 aquaria met verschillende bijzondere vissoorten kon het publiek in Nederland voor het eerst de onderwaterwereld bewonderen.
Herstel van een rijksmonument
Sinds 1974 is het Aquarium aangemerkt als rijksmonument. Tussen 1994 en 1996 werd het Aquarium grondig gerestaureerd . Er kwam vier moderne mammoetbassins bij met verschillende biotopen, waaronder de Amsterdamse gracht. De in de jaren zestig aangebrachte verlaagde plafonds en voorzetwanden werden verwijderd. Daarmee kreeg de grote Aquariumzaal voor een belangrijk deel haar oude allure weer terug.
Nu, bijna 140 jaar na de opening van het ARTIS-Aquarium, moet het gebouw grondig gerestaureerd worden zodat het ook de komende 140 jaar meer dan 100 miljoen bezoekers kan verwonderen en inspireren.