Meteoor of meteoriet?

Als een stukje steen of ijzer uit de ruimte in de dampkring terechtkomt, geeft dat een lichtspoor. Dat is een meteoor. Een paar keer per jaar is er een meteorenzwerm. Dan zijn er veel te zien. Als het brokstuk uit de ruimte groot genoeg is, kan het op de aarde terechtkomen. Dat is een meteoriet. ARTIS heeft een een paar mooie exemplaren in de collectie.

‘Vallende sterren’

Sterren vallen nooit, maar wel komt elk jaar 15.000 ton aan steen- en metaalgruis in de atmosfeer van de aarde terecht. Het meeste hiervan is ‘ruimtestof’. Grotere stukjes heten meteoroïden, van zandkorrelformaat tot een meter breed. Zij komen met een snelheid van meer dan 70.000 kilometer per uur de atmosfeer van de aarde in. Daar valt de meteoroïde uit elkaar. Door de energie van de botsing vertoont de atmosfeer een lichtspoor, op 75 tot 100 kilometer boven de aarde. Dat is de meteoor, of de ’vallende ster’.

De Perseïden, meteorenzwerm in augustus

Een paar keer per jaar beweegt de aarde langs een plek waar een komeet is gepasseerd. Kometen laten een zwerm gruis uit hun stofstaart achter. Dat levert dan ook een zwerm meteoren op. Eén van de bekendste meteorenzwermen heet De Perseïden. Het zijn souvenirs van de komeet Swift-Tuttle. Elk jaar in augustus is deze zwerm te zien. In de nacht van 12 op 13 augustus zie je de meeste. Ook de nachten ervoor en erna kun je Perseïden bewonderen. Als er geen zwerm actief is, heb je elke nacht wel kans dat je een paar meteoren ziet.

Hoe bekijk je de Perseïden?

Het lijkt alsof de meeste Perseïden uit de richting van het sterrenbeeld Perseus komen. Ook als je dat sterrenbeeld niet herkent, is Perseïden kijken niet moeilijk. Zoek een donkere plek op. Kunstlicht maakt de meeste meteoren onzichtbaar. Ga op een tuinstoel zitten of installeer je op een deken in het gras. Kijk naar boven en wacht af. En geniet van het meteorenvuurwerk!

Meteorieten - brokstukken uit de ruimte

Grote ruimtebrokken geven een ‘vuurbal’, een extra heldere streep aan de hemel. Een enkele keer blijft daarna nog een stuk steen of metaal over dat op de aarde terechtkomt. Dat is een meteoriet. ARTIS heeft een aantal meteorieten in de collectie. Een heel mooi exemplaar is de Henbury meteoriet die 4.700 jaar geleden in Australië insloeg.

IJzer, steen of allebei

Er zijn drie hoofdsoorten meteorieten. IJzermeteorieten zijn zwaar en magnetisch. De Henbury meteoriet van ARTIS is er een voorbeeld van. Andere meteorieten zijn van steen, of van steen én ijzer. Daarnaast komen ook andere metalen voor, waaronder zilver en goud, maar dat is zeldzaam. Door de hitte bij hun reis door de atmosfeer krijgen meteorieten aan de buitenkant soms een glaslaagje.

Meteorieten herkennen

Kenners kunnen aan de hand van de structuur van het brok vaststellen of het echt een meteoriet is - bijvoorbeeld aan de krassen binnenin een ijzermeteoriet. Soms lukt het pas na onderzoek met een microscoop om vast te stellen of je met een meteoriet te maken hebt. De vindplaats kan ook helpen. Als er op een ijsvlakte of in de woestijn een brok steen of ijzer ligt, zal dat in de regel een meteoriet zijn.

In het Planetarium

Meteorieten uit de ARTIS-collectie zijn te zien in het Planetarium. Daar liggen ze naast de ingang van de zaal in een vitrine. Er staat informatie bij over de soorten en over de plaatsen waar ze zijn gevonden. In 1990 was het raak in Glanerbrug. En in 2017 heeft zich een meteoriet dwars door een dak in Broek in Waterland heen geboord.